Kadınlarda infertilite için artan yaş önemli bir faktördür. Yaş arttıkça çevresel ve mesleksel etkenlere maruziyet artar. Gebelik yaşını 35’li yaşlara bırakan kadınların 1/3’ünde infertilite ortaya çıkacaktır.
Kadında İnfertilite Sebepleri
1- Fallop Tüpü
İnfertil kadınların %35’inde sorun fallop tüpündedir. Tüplerin tıkalı ya da hasarlı olup olmadığını göstermek için HSG kullanılır.
Tüpler eğer kapalı, hasarlı ve ya yapışık ise cerrahi operasyon ile düzeltilebilir. Operasyon başarılı sonuç verirse ve infertilite için başka bir sebep yoksa gebelik gerçekleşecektir fakat operasyondan sonuç alınamazsa IVF çocuk sahibi olmak isteyen çiftler için en iyi seçenektir.
2- Yumurtlama Problemleri
Düzensiz ve anormal yumurtlama infertilite nedenlerinin %5-25’ini oluşturmaktadır. Normal bir kadın her ay yumurtalığından bir yumurtayı zamanı geldiğinde çatlatarak ovulasyon (yumurtlama) işlemini gerçekleştirir. Eğer yumurtlama gerçekleşmiyorsa buna anovulasyon denir. Bir kadın adet gördüğü halde ovulasyon gerçekleştirmiyor olabilir. Anovulasyonun saptanması için çeşitli testler mevcuttur.
Anovulasyon saptanan kadınların ilaç tedavisi ile yumurtlamaları sağlanabilir. Bu tedaviyle kadınların %80’inde düzenli ovulasyon sağlanmıştır.
3- Serviks Problemleri
İnfertilite oluşumunda serviksin durumu nadiren tek başına önemli bir neden oluşturur. Spermleri öldüren yada hareketsiz hale getiren antikorlar servikal mukusta, seminal sıvıda, sperm yüzeyinde yada üçünde birden bulunabilir. Bu durumda spermler fallop tüpüne hareket edemeyeceği için döllenme gerçekleşmeyecektir. Bu durum karşısında en iyi seçenek hızlı ve hareketli spermlerin seçilerek rahim içine enjekte edildiği inseminasyon (aşılama) işlemidir.
4- Rahim Kaynaklı Problemler
Histerosalpingografi (ilaçlı rahim filmi) rahim içi ve tüplerin durumunu gözlemlemek için kullanılan bir görüntüleme tekniğidir. Adet bitiminden sonraki haftada ve ovulasyondan önce yapılır. Radyoopak madde rahim ağzından verilir tüplerden ilerleyerek karın içine dökülür. Rahimde yapışıklık, rahim boşluğunun durumu, myom olup olmadığı ve tüplerin durumu izlenir. Bazı vakalarda radyoopak maddenin basıncıyla tüplerde olan mukus tıkaçları açılabilir. Eğer infertilitenin sebebi bu ise bu işlemden sonra gebelik gerçekleşebilir. HSG ile saptanan anormalilerin teyidi ve tedavisi için histeroskopi yapılır.
5- Karın Zarı
Periton (karın zarı) karın içi organları kaplayan zar yapısıdır. Periton anomalileri bazen infertiliteye sebep olabilir. Bu anomalilere teşhis koymak için laporoskopi kullanılır. Laporoskopi anestezi altında karın içinin kamera yardımıyla görüntülenmesi ve gerekirse tedavi edilmesini sağlayan cerrahi bir işlemdir. Endometriozis laporoskopi ile tanımlanır ve kadın infertilitesinin %35’inden tek başına sorumludur.
Tüp bebek nedir ?
Tüp bebek teknik olarak tanımlarsak kadın üreme hücresi olan oosit(yumurta) ile erkek üreme hücresi olan spermin vücut dışında özenle hazırlanmış suni ortamda döllenmesini sağlayarak anne rahmine yerleştirme işlemidir.
Tüp bebek tedavisi yumurtaların uyarılması, yumurtaların olgunlaşması, yumurtaların toplanması, döllenme, zigotun uterusa (rahme) yerleştirilmesi ve gebelik testi basamaklarından oluşur.
Dünyada ilk kez 1978 yılında uygulanmış ve dünya geneline yayılmış bir yardımcı üreme tekniğidir. Türkiye’de ise ilk kez 1989 yılında uygulanmıştır.
Hangi Durumlarda Tüp Bebek Tedavisi uygulanır?
Kadın Yaşı Başarıyı Etkiler Mi ?
Kadın yaşı tüp bebek başarısını etkileyen en önemli unsurlardan birisidir. Günümüzde değişen yaşam koşulları ve kadınların iş hayatlarında kariyer yapma istekleri tedavinin ertelenmesine sebep olmaktadır. Tedaviyi ertelemiş çiftlerde kadının yaşı tedavinin başarısını olumsuz yönde etkileyen önemli bir sebep olarak karşımıza çıkmaktadır.
Hangi Durumlarda Tüp Bebek Tedavisi Uygulanmaz ?
Tüp bebek tedavisi ilgili yönetmelikler gereği sadece yasal olarak evli olan çiftlere uygulanabilir. Bunun dışında histerektomi (rahmin cerrahi olarak çıkartılması) öyküsü olan kadınlarda, erken menapoz öyküsü olan ve uygulanan hormon tedavisine rağmen yumurta gelişimi gözlenmeyen durumlarda, azoospermi (erkeklerde ejekülatta hiç sperm hücresi bulunmaması durumunda) ve yapılan testis biyopsisi ile sperm üretimi olmadığı kesinleştiği durumlarda tüp bebek tedavisi uygulanmamaktadır.
Tüp Bebek Tedavisi Aşamaları Nelerdir ?
Tüp Bebek Tedavisi ortalama 10-15 gün süren ve beş aşamadan oluşan bir tedavidir.
1- Yumurtaların Uyarılması
Normal menstural siklusa sahip bir kadın her ay bir tane yumurta oluşturur. Tüp bebekte ise bu oluşturulan yumurta sayısı tedavinin başarısını arttırmak amacıyla arttırılmak istenir. Bunun için dışarıdan hormon tedavisi verilir.
Bu süreç içerisinde yumurtaların gelişimini takip etmek ve hormon miktarını ayarlamak için USG ve kan testleri yapılır.
2- Yumurtaların Toplanması
Bu aşamada foliküler aspirasyon denilen bir işlem ile yumurtalar toplanır. işlem anestezi altında yapılır ancak anestezi sonrası yatış gerekmez. İşlem transvajinal iğne ve USG yardımıyla gerçekleştirilir ve yumurtalıklara ulaşılır.
3- Döllenme Aşaması
Yumurta toplanması esnasında erkekten de sperm alınır ve vücut dışında yumurta ve spermin döllenmesi sağlanır. Yumurta ve sperm yan yana getirilerek döllenme beklenebilir ve ya döllenme ihtimali oldukça düşük ise yumurta içine mikroenjeksiyon ile sperm enjekte edilir. Bu yöntem intrastoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) olarak da bilinir.
4- Embriyo Transferi
Genellikle döllenmenin 2 veya 3. gününde gerçekleştirilir. işlem sırasında hasta muayene pozisyonundadır. Anestezi gerektirmeyen işlenme herhangi bir ağrı sızı hissedilmez.
Rahim ağzı temizlenir ve embriyolar katater içinde USG yardımıyla rahim içine yerleştirilir.
5- Test Aşaması
İdrar ve kan testi üzerinden gebelik testi yapılır. Pozitif sonuçlar 2 gün sonra alınacak yeni test örneği ile karşılaştırılarak sağlıklı gebelik olup olmadığı görülür. 2 hafta sonra USG kontrolü ile gebeliğin seyri takip edilir.
Tüplerin Olmaması Kısırlık Yapar Mı ?
Tüp dediğimiz yapılar sağlıklı bir kadında her menstural sikusta uvulasyonla kadın üreme hücresi olan oositin ovaryumdan (yumurtalık) spermle buluşmak ve döllenmek için geçtiği yapıdır. Burada eğer başarılı bir döllenme olduysa zigot hareket ederek uterusa düşer ve burada gelişimini sürdürür. Yani anlaşılacağı üzere tüpler ovaryum ile uterus arasında bir köprü görevi görmektedir.
Eğer köprüyü kaldırırsanız oositle sperm bir araya gelemez ve döllenme olmaz .
Doğum kontrol yöntemlerinden birisi olan tüp ligasyonu (tüpleri bağlatmak) da ovaryum ile uterus arasındaki bağlantıyı kesme esasına dayanır. Tüp ligasyonu yaptıran çiftler bir daha asla doğal yollarla çocuk sahibi olamazlar. Tekrardan çocuk sahibi olabilmek için bir uzmandan yardım almaları şarttır.
Tüpler eğer tek taraflı yok ise gebelik için bir ihtimal var demektir ama sağlıklı bir kadınınki kadar yüksek değildir.
Tüpler eğer iki taraflı yok ise bu infertilite sebebidir.
Tüplerin yokluğu doğal yollarla gebe kalmaya engel olabilir ancak çiftler yardımcı üreme teknikleri ve tüp bebek tedavisi sayesinde sorunsuzca bebek sahibi olabilirler.
Yumurtalık Erkenden Yaşlanır Mı?
Kadınlar belirli bir yumurta rezerviyle doğarlar. Yaş ilerlediğinde ve adet görmeye başladıklarında her ay bir tane yumurta olgunlaşmakta ve spermle buluşma umuduyla uterusa gönderilmektedir. Her ay bu böyle sürer ve 45’li yaşlara gelindiğinde son bulur. Çünkü artık yumurta rezervi tükenmiştir.
Yumurtalığın erken yaşlanması dediğimiz olay aslında her kadında azalmakta olan yumurta rezervinin beklenenden erken sona yaklaşması ve bu yaklaşmayla beraber yumurta kalitesinin düşmesidir.
Buna çeşitli faktörler sebep olabilir. İlerleyen yaş sebeplerin başında gelmekle beraber geçirilmiş hastalıklar, yumurtalığa zarar veren ilaç kullanımları, sağlıksız yaşam alışkanlıkları ve genetik faktörler gibi çeşitli sebepleri bulunmaktadır.
Her hangi bir semptom göstermemekle beraber genellikle rutin jinekolojik muayeneler sırasında fark edilirler. Bunu fark ettiğinizde gebe kalmak için çok vaktiniz yoktur.
Eğer gebe kalmayı planlıyorsanız doktorunuzla görüşmeli ve elinizi çabuk tutmalısınız çünkü yumurta rezerviniz tükendiğinde artık pek bir seçeceğiniz kalmaz.
Henüz gebelik düşünmüyorsanız doktorunuzla görüşüp planlayarak yumurtalarınızı dondurabilirsiniz.
Yumurta Dondurma İşlemi Nedir ?
Yumurta dondurma işlemi erken yumurtalık yaşlanması, erken menopoz riski bulunan ve kanser tedavisi görecek kadınlara tekrar anne olma şansı sunan bir işlemdir.
Yumurtalarınız vajinal USG yardımıyla overlerinizden toplanır ve laboratuvarda vitrifikasyon yöntem ile gençliğinden ve kalitesinden ödün vermeden özenle siz gebe kalmaya karar verinceye kadar saklanır.
Gebe kalmaya karar verdiğinizde tüp bebek tedavisi ile sağlıklı bir şekilde gebe kalabilirsiniz.
Rahim Filmi Nedir ?
Histerosalpingografi(HSG) veya rahim filmi jinekolojide uterus kavitesinin şeklini ve fallop tüplerinin şekli açıklığı ve işlevselliğini araştırmak için kullanılan radyolojik bir prosedürdür. İnfertilite araştırılmasında istenilebilecek testlerden biridir.
Ayrıca rahim ağzına ve rahme uygulanan bir işlem sonrasında, adet kanamalarının çok azalması veya kesilmesi gibi durumlarda herhangi bir patolojinin varlığının araştırılmasında ve tekrarlayan düşük vakalarında rahimde gebeliği engelleyen doğuşsal bir sorunun araştırılmasında da yaygın olarak kullanılır.
Rahim filmi öncesi detaylı bir jinekolojik muayene yapılarak işlemin uygunluğu değerlendirilir. Eğer karşılaşılan her hangi bir enfeksiyon var ise işlem enfeksiyonun tedavisi bitinceye kadar ertelenir.
HSG genel olarak adet bitimini takip eden 4-5. günlerde yapılır. Bunun sebebi adet kanaması sırasında oluşan kanın tüplere oradan karın içine gitmesini engellemek ve oluşabilecek sorunları engellemektir. Diğer bir sebebi de oluşmuş olabilecek gebeliğe zarar vermemektir.
HSG işlemi genellikle anestezi altında yapılmaz. Ancak işlem öncesi verilecek ağrı kesici ve kas gevşeticiler işlemin sorunsuz geçmesini sağlayacaktır. İşlem sırasında hasta jinekolojik muayene pozisyonundayken vajinaya rahim ağzının görüntülenmesi için bir alet yerleştirilir. Ardından aletin yardımıyla kanül rahim içine yerleştirilir ve kanülden rahme bir kaç defa basınç uygulanarak radyoopak madde enjekte edilir ve ardından belirli aralıklarla röntgen çekilir. Bu radyoopak madde x ışınlarının geçişini önleyerek bulunduğu bölgenin görüntüde daha açık renkli görünmesini sağlar. Bu sayede uterus ve tüpler değerlendirilebilir.
HSG işlemi sonrası tüpleri kapalı olan hastaların tüplerinde basınçla verilen radyoopak madde sayesinde açılma gerçekleşebilir ve gebelik sağlanabilir. Genel olarak tanı amaçlı kullanılan bu işlemin tedavi edici yönü de vardır.
Rahimdeki Şekil Bozuklukları Kısırlık Yapar Mı ?
Rahimdeki anatomik şekil bozukluklarının kökeni anne karnındaki gelişime dayanmaktadır. Rahim iki tane ayrı yapı şeklinde gelişip ortada birleşen bir organdır. Eğer bu gelişme esnasında ortadaki kas tabakaları kaybolmazsa bu şekil bozuklukları oluşabilir. Bir diğer sebep tüplerin birleşme şeklidir. Eğer tüplerin birleşmesinde bir sorun olursa tek boynuzlu rahim gibi durumlar ortaya çıkabilir.
Rahimde oluşan her türlü şekil bozukluğu anne adayı ve bebek için sorun teşkil etmektedir.
Normal rahim tepesi aşağıda olan bir üçgen yapıya benzetilebilir. Üçgenin üst kenarının aşağı doğru kavis yaptığı arkuat yapı gebelik için engel değildir hatta bir çok kadında gözlenmektedir.
Dik açıyla rahmi ikiye bölecek şekilde inen ve ortak bir ağızla vajene açılan şekilde gözlenirse bikorneat uterus adını alır.
Rahmi ve ve vajene açılan ağzı ikiye bölecek şekilde gözlenen uterus ise didelfus uterus olarak adlandırılır. Didelfus uterusta düşük ve erken doğum riski yüksektir.
Rahim şekil bozukluklarının gebeliğe etkisi tutunmayı engelleme, düşükler, doğumda yaşanacak zorluklar, yumurta sperm birleşme oranının düşmesi şeklinde olumsuz yöndedir.
Özetle rahim şekil bozuklukları gebelik olasılığını düşürmekte ve oluşmuş olabilecek gebeliği riske sokmaktadır. Bu yüzden gebelik planlanıyorsa bu şekil bozukluklarının tedavi edilmesi şarttır.
Rahim şekil bozukluklarının tanısı HSG ve 3D USG ile kolayca konabilmekte ve tedavisi cerrahi veya ilaç kullanımı ile basit bir şekilde sağlanabilmektedir.
Endometriozis Kısırlık Yapar Mı ?
Endometriozis rahim içinde bulunan endometriyum dokusuna benzer dokuların rahim dışında bulunması durumudur. Kesin sebebi hala bilinmemekle beraber en çok kabul gören teori adet kanamaları sırasında bu dokuların tüplerden geçerek karın içine dökülmesi vu buraya yerleşmesi şeklindedir. Bu dokular çeşitli yerlere yerleşebilir:
Menstural kanama sırasında uterusla beraber bu dokuların yerleştiği yerlerde de kanama meydana gelir ve bazı semptomlar oluşturur (şiddetli adet sancısı, ileri dönemde kasık ağrısı ve infertilite)
Yumurtalıklara yerleşen endometrium dokusu menstural kanamalarla sürekli üzerine birikerek çikolata kistleri oluşturabilir. Eğer bu kistler çok büyürlerse ciddi sorunlar ortaya çıkar. Çikolata kistinin teşhisi laporoskopi ve ya açık ameliyat ile konulur.
Kadınlardaki infertilite sebeplerinden biri de endometriozis olabilir. Kadınların bir kısmında endometriozisin sebep olduğu yara dokusu bazen tüpleri tıkayabilir ve spermle yumurtanın birleşmesini önleyebilir.
Endometriozisin kısırlığa sebep olduğu yönünde birkaç teori bulunmaktadır:
Erken Menopoz Nedir ?
Menopoz kadınlarda genellikle 45 yaş ve sonrasında görülen yumurta rezervinin bitmesiyle beraber görülen adetten kesilme olarak tanımlanabilir. Erken menopoz ise kırklı yaşlardan önce henüz daha yirmili otuzlu yaşlarınızdayken görülebilen adetten kesilme olayıdır. Eğer henüz kırklı yaşlara gelmemiş ve sık sık düzensiz adet görüyorsanız yumurta rezervinizi inceletmek ve gerekli testleri yaptırmak için bir uzmana danışmanızda fayda vardır.
Erken menopozun çeşitli belirtileri vardır. Bunlar:
Erken Menopoz Sebepleri
Nasıl Teşhis Edilir ?
Erken menopoz şüphesiyle doktorumuza başvurduğunuzda doktorunuz size belli testler uygulayarak sonuca ulaşmaya çalışacaktır. Bunlar:
FSH hormonu düzeyi
FSH ( Folikül Stumile edici Hormon) hipofiz bezinden salgılanan ve overleri yumurta olgunlaştırmak üzere uyaran bir hormondur. Eğer ki overlerinizde yumurta rezerviniz tükenmişse yani olgunlaştırılacak herhangi bir yumurta yok ise FSH bunu yapana kadar uğraşacak ve daha çok uyarmak için kandaki düzeyini arttıracaktır.
Östrojen Seviyesi
Östrojen kadında başlıca overden salgılanan bir hormondur. Eğer overlerinizde yumurta rezervi bitmiş yani organ görevini tamamlamış ise östrojen üretimini düşürecektir. Ancak östrojen üretiminin sadece üremede etkisi yoktur. Aynı zamanda kemik sağlığı için de önemli bir hormondur.
Antimülleran Hormon (AMH)
AMH, yumurta hücrelerini saran granüloza adı verilen hücrelerden salgılandığı için yumurtalıklarınızda ne kadar yumurta olduğunun bir göstergesidir.
Erken Menopoz Gebe Kalmamı Engeller Mi ?
Eğer yumurta rezerviniz bitmek üzere ve henüz bir partner bulamadınız ya da henüz çocuk düşünmüyor iseniz yumurtalarınızı dondurarak ilerleyen zamanlarda tüp bebek tedavisi sayesinde çocuk sahibi olabilirsiniz.
Yumurta rezerviniz düşük ve çocuk düşünüyor iseniz bir uzmana gebelik planlamak için gitmenizde fayda vardır.
Vajinismus Nedir ?
Vajinismus kadınlarda sık görülen bir cinsel işlev bozukluğudur. Uzak Doğu ülkelerinde ve ülkemizde Batı ülkelerine oranla daha sık görülür. Ülkemizde her yüz kadından ikisinde görülen vajinismus kadının istenerek cinsel ilişkiye girmesine rağmen isteği dışında kendini kasarak penisin vajinaya girişini engelleyen bir hastalıktır.
Vajinanın dar veya kısa olmasıyla alakası olmayıp esnek ve kaslı bir organ olan vajinanın istemsizce penisin içeri giremeyeceği şekilde daralmasıdır. Bu kasılmalar vücutta başka yerlerde de olabilir. Vajinismuslu kadınların ilişki esnasında genelde bacak kasları kasılı ve bacakları kapalıdır. Böyle bir durum sağlıklı bir cinsel ilişki olmasını engeller.
Vajinismus primer ve sekonder olarak ikiye ayrılır. Primer vajinismus ilk cinsel ilişki sırasında meydana gelirken sekonder vajinismus sağlıklı bir cinsel hayatı olan kadınlarda sonradan ortaya çıkar.
Vajinismus Nedenleri ?
Vajinismusun nedenleri yapısal ve psikolojik olarak ikiye ayrılabilir. Psikolojik vajinismus bu vakalarım %90’ından sorumludur.
Primer vajinismusta psikolojik sorun genelde ilk gece korkusudur. Primer vajinismus hastalarında penis dışında her hangi bir şeye karşı da kasılmalar olabilir. Bu yüzden vajinal ilaç ve fitiller kullanamaz vajinal muayene olamazlar.
Seconder vajinismusta psikolojik nedenler genellikle zor gerçekleşmiş vajinal doğum, kürtaj, ağrılı jinekolojik muayene ve düşük gibi sebeplerdir.
Vajinismus Kısırlık Nedeni Midir?
Vajinismus sağlıklı cinsel ilişkiyi engelleyeceği için sağlıklı bir gebeliğin önünde engel teşkil edebilecek bir olaydır. Ancak bu normal yollarla gebeliğin hiç görülmeyeceği anlamına gelmez fakat görülen bunormal gebeliklerin gerçekleşme ihtimalleri oldukça düşüktür. Normal yollarla gebelik gerçekleşse bile doğumda bir takım sıkıntılara sebep olabilecek bir hastalıktır.
Vajinismus tedavisi yüksek oranda başarı elde edilen kolay bir tedavidir. Hastalık kolayca tedavi edilebildiği için tedavi sonrası sağlıklı bir gebelik için her hangi bir sorun teşkil etmemektedir.
Gebeliğin oluşmamasına neden olan etkenlerin araştırılması için kadınların jinekologlara görünmesi çözüm olarak bilinir. Tanı üreticisinde yapılan tarama testlerinde gebeliğin oluşmamasına etki eden nedenlerin arasında yumurta rezervi azlığı ve yumurta üretimindeki kalite düşüklüğü yer alır. Yumurta azlığı nedenleri jinekologların tedavi sonrası artar ve kaliteli olursa gebelik oluşur.
Yumurta rezervi azlığına neden olan faktörlerin başında genetik olsa da pek çok dış etkende yumurta oluşumunu negatif yönde tetikler
Yumurta rezervi düşüklüğü ve kalitesiz yumurta üretimi bu nedenlere bağlı olarak sorun olur.
